School, kinder- en buitenschoolse opvang: het (on)zichtbare gordijn verwijderd

Hoe stem je voorschoolse opvang, school en buitenschoolse opvang beter op elkaar af? Dat onderzochten twaalf pioniers de voorbije drie jaar in het project Doorgaande Lijn. Een gedeelde visie loopt als een rode draad doorheen vier domeinen. In dit stuk bekijken we het eerste domein: samen zorgen, leren en spelen.

Een gedeelde visie

Hoe kom je te weten of je eenzelfde pedagogische visie hebt? En hoe ga je om met eventuele verschillen? Lauren Speeckaert (projectmedewerker in Millau, Antwerpen): ‘We hebben eerst met elkaar kennisgemaakt. In het kinderdagverblijf is de omgang met de gezinnen dagelijks en intensief, in de school is er een evolutie geweest van formeel naar meer informeel ontmoeten. De school doet nu ook buurtwandelingen met ouders.’

Een gedeelde visie opbouwen kan niet overhaast. Je hebt (overleg)tijd nodig en een coördinator. Hanne Van Gemert (pedagoog De Hummeltjes vzw, Hasselt): ‘Wij kozen als brugfiguurcoördinator bewust voor iemand die niet verbonden is aan een van de organisaties. Iemand neutraals zorgt immers voor een frisse blik, kan kritische vragen stellen en zo de werking en visie van het project op elkaar afstemmen.

Enkele voorbeelden: kan de school de tuin van het kinderdagverblijf gebruiken? Ook mocht alleen de school de turnzaal tot nog toe binnen de schooluren gebruiken, maar de buitenschoolse opvang vroeg of ze de vrijdagnamiddag vóór een vakantieperiode al met de opbouw voor de vakantiewerking kon starten. Dat betekende een aanpassing van het reglement.’ 

Overlegmomenten zijn belangrijk. Zo stem je de visie en manier van werken op elkaar af. Pierre Bailly (directeur GO! basisschool Ter Elzen, Wijtschate): ‘We hebben nu wekelijkse menggroepactiviteiten waarbij de peuters van het kinderdagverblijf en de kleuters van de school samen pedagogische activiteiten doen, onder begeleiding van zowel de kleuterjuf als een kinderbegeleider. Dat zijn bijvoorbeeld activiteiten om de zintuigen te prikkelen zoals verschillende soorten fruit proeven (zuur, bitter, zoet), luisteren naar dierengeluiden en materialen ontdekken in de voeldoos. Daarnaast hebben we activiteiten om de motoriek van de kinderen te helpen ontwikkelen zoals een omloop, onder matten kruipen, over balkjes lopen, een kegelspel … De kinderen kiezen zelf waar ze willen spelen en de begeleiders bieden ondersteuning waar nodig. Ook gaan we vaak op stap naar het speelplein, naar de boerderij of naar het theater.’ 

Zorgen, leren en spelen 

Spelen, zorgen en leren – kortom, educare – zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en even belangrijk. In Oostvleteren hebben ze geïnvesteerd in een peuterspeelklas voor kinderen tussen 18 maanden en 4 jaar. Bjorn Vandromme (directeur basisschool Klavertje 3, Oostvleteren): ‘De kinderen kwamen op een schooldag met te veel verschillende personen en locaties in contact, wat de overstap van kinderopvang of thuis naar school erg groot maakte. Daarom ging een personeelslid van de school werken als onthaalouder op de campus.

Daarnaast zetten we tijdens de schooluren personeel van de buitenschoolse opvang in tijdens de maaltijd, het middagtoezicht en als kinderbegeleider in de kleuterklas. We schoven met locaties waardoor de voorschoolse opvang – georganiseerd door de school – en de naschoolse opvang – georganiseerd door Ferm Kinderopvang – gedeeld gebruikmaken van dezelfde ruimte.’  

Elke woensdagvoormiddag zitten de kinderen van de onthaalouder en de peuters nu samen in één ruimte onder begeleiding van de onthaalouder én de peuterleraar. Beide begeleiders nemen zowel de zorgende als de lerende taken op zich voor álle kinderen. Om ook in te spelen op de noden van peuters die naar een andere onthaalouder of ander kinderdagverblijf gaan of die ervoor kiezen om tot 2,5 jaar thuis te blijven, is de peuterspeelklas, via een reservatiesysteem, open voor andere peuters en ouders op vrijdagvoormiddag. Vandromme: ‘Die voormiddag komen maximaal drie peuters samen met een vertrouwensfiguur – een ouder of grootouder – naar school en nemen deel aan het peuterklasgebeuren. Dat is bewust gratis, zodat het geen drempel vormt. De peuters eten vóór de andere kinderen apart in de eetzaal. Zo kunnen ze wennen aan de ruimte, maar zitten ze niet onmiddellijk in de grote drukte samen met de begeleider van de voorschoolse opvang.

Daarna gaan de peuters die er nood aan hebben nog even rusten in het slaapklasje met dezelfde begeleider. Dat zorgt zowel voor continuïteit in de ruimte als voor een vertrouwensfiguur. Op woensdagvoormiddag is er geen peuterspeelklas en sluiten de peuters aan bij de eerste kleuterklas. Zo is de overstap naar de eerste kleuterklas geen plotse overgang.’ Kleuteronderwijzer Kim Vanhee ziet mooie effecten: ‘Instappers die al naar de peuterspeelklas kwamen, draaien heel vlug mee met de schoolwerking. Ze kennen de juffen en de routines in de klas zijn vertrouwd.’ Voor de ouders is dit een heel grote geruststelling. Het is niet meer de grote stap van de opvang naar school.’ 

Ook in Wijtschate doen de peuters van het kinderdagverblijf en de kleuters van de kleuterklas gezamenlijke pedagogische activiteiten onder begeleiding van zowel de kleuterleraar als een kinderbegeleider. ‘Er is heel veel interactie tussen de jongsten en de oudsten’, zegt Emily Vandecasteele (coördinator kinderdagverblijf Ter Elzen). ‘Zo maken de kleuters snel een plaats vrij op hun bank voor de peuters die binnenkomen in hun klas.

Ook wanneer de activiteiten buiten de klaslokalen plaatsvinden, nemen de oudsten een zorgende functie op zich door de jongsten bijvoorbeeld een hand te geven en hen te begeleiden naar de plek waar de activiteit plaatsvindt.

Van de kinderen die de leeftijd naderen om de overgang te maken van het kinderdagverblijf naar de kleuterklas, verzamelen we informatie over hun ontwikkeling en aandachtspunten. We geven dat via een overlegmoment door aan de ouders, de betrokken kleuterleraren en de begeleiders van de buitenschoolse opvang.’ 

Voor de pioniers waar de drie partners op dezelfde site werken, is ruimtes en materialen delen ook belangrijk voor de educare-aanpak. Hanne Van Gemert ‘Onze kinderen vertoeven nu meer op de verschillende eilanden. De kinderen in de buitenschoolse opvang gebruiken vaak de tuin, maar de kleuters mogen hier ook komen spelen tijdens speeltijdmomenten. Er is een gemeenschappelijke lunchruimte voor de medewerkers, waar ook de personeelsleden van de school steeds beter de weg naartoe vinden. Bovendien hebben we een project ingediend voor meer vergroening van de speelplaats, waarbij we rekening houden met de noden van de buitenschoolse opvang die daar de hele zomer van zal gebruikmaken.’ 

Ruimtes en materialen delen is ook in het Millau-project cruciaal. Jolijn Schoonbaert (directeur buitenschoolse kinderopvang De Woonboot): ‘Een laatstejaarsstudente Pedagogie van het Jonge Kind (PJK) nam tijdens haar stage samen met enkele leraren de polyvalente zaal onder handen die zowel de kleuterklassen als buitenschoolse opvang gebruiken. De bedoeling was om een ruimte te creëren waar ouders en kinderen zich welkom voelen en die de overgang van buitenschoolse opvang naar de klas en omgekeerd vlotter laat verlopen. Vooraf vroegen wij onze ouders via een enquête naar hun bevindingen over de zaal. De kleuters mochten daarna in kleine groepen tekenen en vertellen over hun wensen en dromen voor de ruimte. De stagiaire maakte daarnaast een inventaris van het reeds aanwezige speelgoed en knutselmateriaal. De uitdaging is om de ruimte aantrekkelijk te maken voor kinderen van 2,5 tot 12 jaar, zodat iedereen er zich goed voelt, met oog voor de grote verschillen tussen kinderen. Verder moeten we de ruimte vlot kunnen aanpassen, want meerdere partijen (zoals andere klassen en externen) maken er gebruik van.’ 

Lees meer over de domeinen personeel, beleid en continuïteit tussen thuis en buurt in ‘School, kinder- en buitenschoolse opvang: het (on)zichtbare gordijn verwijderd’ of de coverstory over Doorgaande Lijn in Kindertijd