Sociale cohesie bevorderen. Het klinkt als een mooi ideaal, maar wat kan het betekenen in de praktijk van de Huizen van het Kind? Het is én kan alvast veel meer zijn dan (toekomstige) ouders samenbrengen voor een gezellige babbel). Sociale cohesie draait om het bouwen van verbindingen die verder gaan dan kleine, kortstondige ontmoetingen. Het vraagt aandacht voor zowel het alledaagse als de grotere maatschappelijke uitdagingen.
De aandacht voor sociale cohesie binnen sociaalwerkpraktijken is de afgelopen jaren toegenomen, mede door beleidsinitiatieven die sociale cohesie beschouwen als een instrument om uitdagingen zoals globalisering en toenemende diversiteit te beantwoorden. Een voorbeeld hiervan is de preventieve gezinsondersteuning in Vlaanderen. Het Decreet Preventieve Gezinsondersteuning (PGO) uit 2013 heeft in Vlaanderen de weg vrijgemaakt voor de oprichting van de Huizen van het Kind. Deze Huizen van het Kind zijn lokale samenwerkingsverbanden die samen werken aan de ondersteuning van gezinnen met (jonge) kinderen.
De Huizen van het Kind hebben drie centrale pijlers:
Ontmoeting en sociale cohesie
Preventieve gezondheidszorg
Opvoedingsondersteuning
Met sociale cohesie als decretale opdracht vormen de Huizen van het Kind een unieke case om de complexiteit en het potentieel van sociale cohesie in kaart te brengen. Ondanks de beleidsmatige aandacht voor sociale cohesie blijft er een grote conceptuele onduidelijkheid bestaan. Wat bedoelen we precies met sociale cohesie? En hoe kan dit concept concreet vorm krijgen in sociaalwerkpraktijken? Om op deze onderzoeksvragen een antwoord te formuleren, werden in het doctoraatsonderzoek drie cases van sociaalwerkpraktijken in Vlaanderen bestudeerd.
Sociale cohesie als ontmoeting
“Een wachtzaal van een consultatiebureau. Een moeder worstelt met een huilende baby, terwijl een andere ouder haar een begripvolle knik geeft.”
De wachtruimte van het consultatiebureau, een plek waar bijna alle ouders - sinds kort inclusief ikzelf - vroeg of laat eens passeren met hun jonge kind. Tijdens één van de observaties in een consultatiebureau worstelde een moeder met het aankleden van haar huilende baby. Je zag wat frustratie en lichte schaamte om het vele lawaai dat haar baby maakte. Aan de andere kant van de wachtzaal zat een andere ouder met een slapend kindje. Hun blikken kruisten en de ouder van het slapende kindje gaf een begripvolle knik. Deze observatie illustreert hoe kleine gebaren aan de basis kunnen liggen van sociale cohesie. Het zijn vaak dergelijke alledaagse interacties – korte ontmoetingen, spontane gesprekken of gedeelde ervaringen – die betekenisvolle verbindingen mogelijk maken.
Dit gebeurt echter niet vanzelf. Doorheen het onderzoek was op te merken hoe een uitnodigende ruimte met speelgoed, en plaats voor ouders om bij de speelplek van kinderen plaats te nemen, zorgde voor interacties tussen ouders. Zeer vaak geïniteerd door kinderen en hun spontaniteit. Het zijn ook deze ontmoetingen en interacties die vanuit de prakijkwerkers als zeer waardevol voor sociale cohesie werden omschreven. Daarbij gaven ze zichzelf een belangrijke rol in het faciliteren van de ontmoetingen tussen ouders, door bijvoorbeeld in te spelen op kenmerken van de kinderen, vragen te stellen, ouders gericht te verbinden, enzoverder.
Daarnaast blijkt participatie van ouders een belangrijke hefboom om verbindingen te versterken. Wanneer ouders worden betrokken bij de werking van het Huis van het Kind – bijvoorbeeld door feedback te delen of mee te denken over nieuwe initiatieven – ontstaat een gevoel van eigenaarschap en verbondenheid. Dit draagt niet alleen bij aan de betrokkenheid bij het Huis van het Kind zelf, maar kan ook het bredere sociale netwerk versterken.
Van ontmoeting naar maatschappelijke verandering
Hoe belangrijk deze momenten van ontmoeting tussen ouders ook zijn, ze zijn maar één stukje van de puzzel die we moeten leggen wanneer we sociale cohesie willen bevorderen. Want, sociale cohesie gaat verder dan de relatie tussen ouders onderling.
Het Huis van het Kind kan ook een plek zijn waar signalen van ouders worden opgepikt en gedeeld. Een treffend voorbeeld is het verzamelen van ervaringen tijdens Nederlandse oefenkansen, waar ouders spraken over hun woonervaringen in de stad.
Deze verhalen werden symbolisch weergegeven op papieren bakstenen en overhandigd aan de minister van Wonen tijdens de Dag van de Armoede. Dit initiatief illustreert hoe sociaalwerkpraktijken de signalen van gezinnen kunnen bundelen en agenderen om collectieve uitdagingen zichtbaar te maken en structurele oplossingen aan te kaarten. Sociale cohesie kan op deze manier naast een relationele dimensie, eveneens een maatschappelijke dimensie - een politiserende functie - krijgen.
Sociale cohesie wordt niet enkel bevorderd binnen de muren van het Huis van het Kind. Effectieve samenwerking met andere actoren, zoals scholen, buurtcentra en welzijnsorganisaties, is daarbij essentieel. Gezamenlijke projecten kunnen de sociale cohesie versterken door gezinnen toegang te geven tot bredere ondersteuningsnetwerken en door beleidsmatige acties te ondersteunen. Op die manier overstijgt sociale cohesie het lokale niveau en bezit het potentieel om bij te dragen aan structurele maatschappelijke verandering.
Diversiteit als voorwaarde voor sociale cohesie
Hoe doe je dat dan, sociale cohesie versterken? Een belangrijke voorwaarde is om de diversiteit van gezinnen in je buurt écht te omarmen. Huizen van het Kind hebben de opdracht om laagdrempelig en toegankelijk te zijn voor alle gezinnen, ongeacht achtergrond, gezinssituatie of taal. Toch leeft er bij veel ouders de perceptie dat het aanbod enkel gericht is op specifieke doelgroepen. Dit wijst op een fundamentele uitdaging, maar biedt tegelijk ook kansen.
Tijdens het onderzoek werd duidelijk dat diversiteit binnen de Huizen van het Kind niet enkel gaat over het erkennen van verschillen, maar ook over het actief omarmen ervan. Sociale cohesie betekent niet dat iedereen zich moet conformeren aan een uniforme norm, maar dat er ruimte is voor unieke ervaringen en achtergronden. Door ouders te stimuleren hun ervaringen te delen – juist vanuit hun verschillen – ontstaan krachtige verbindingen en wederzijds begrip.
"Consultatiebureaus kunnen hierin een sleutelrol spelen. Ze vormen vaak het eerste contactpunt met jonge gezinnen en kunnen gezinnen vertrouwd maken met het brede aanbod van het Huis van het Kind. Het kritisch reflecteren op toegankelijkheid en het inzetten op laagdrempelige communicatie en ontmoetingen zijn daarbij cruciaal."
Sociale cohesie: klein beginnen, groots groeien
Het bevorderen van sociale cohesie binnen de Huizen van het Kind is complex en omvat een relationele en maatschappelijke dimensie. Het begint bij kleine ontmoetingen, maar heeft het potentieel om uit te groeien tot duurzame verbindingen en structurele maatschappelijke verandering. Dit vraagt om inspanningen op verschillende niveaus en door verschillende actoren. Het vraagt om het creëren van toegankelijke en inclusieve omgevingen, het betrekken van gezinnen in participatieve processen en het aangaan van samenwerkingen die mogelijks verder reiken dan de lokale context.
Sociale cohesie vormt daarmee niet alleen de basis voor verbindingen tussen ouders, gezinnen, organisaties, maar biedt ook kansen om collectieve uitdagingen aan te pakken. Hoe gaan jullie aan de slag met sociale cohesie in jullie praktijken?
Comments